Geachte kandidaat-rector,

Graag willen we u vragen om in het volgende rectoraat duurzaamheid in het hart van de universiteit te plaatsen en de VUB op het pad naar een klimaatneutrale organisatie te brengen.

De voortschrijdende klimaatverstoring vormt een buitengewone bedreiging voor mens en milieu. Ondanks de vele innovatieve oplossingen, blijft in de praktijk de uitstoot van broeikasgassen stijgen, en onder huidig klimaatbeleid stevenen we af op zowat 3°C opwarming tegen 2100 (IPCC, 2022). Ook aan de VUB moeten we jammer genoeg vaststellen dat de CO2-uitstoot van de instelling de afgelopen jaren is gestegen in plaats van te dalen (+18% CO2e tussen 2016 en 2018; VUB & Ecolife, 2018).

Als kennisinstelling in het hart van Europa en in één van rijkste regio’s op aarde heeft onze universiteit tegelijk de verantwoordelijkheid én de unieke kans om een voortrekker te zijn op het gebied van duurzaamheid en de transitie naar een klimaatneutrale samenleving. Binnen het juiste beleidskader kunnen onze studenten, onderzoekers en medewerkers uitgroeien tot leiders van een rechtvaardige transitie. Een ambitieus klimaat- en duurzaamheidsbeleid als leidraad voor onderzoek, onderwijs, maatschappelijke dienstverlening en de bedrijfsvoering, dat is de universiteit van de 21e eeuw. Laten we die universiteit worden die een echte voortrekker is rond duurzaamheid in al haar aspecten. Om dit doel te bereiken dienen we de visie op en van onze universiteit in elk van deze 4 domeinen te actualiseren.

Onderwijs

Studenten van vandaag zijn de beleidsmakers van morgen die de transitie naar een klimaatneutrale maatschappij zullen realiseren. We pleiten er daarom ook voor om van duurzaamheid het uitgangspunt te maken van de leeractiviteiten die aan onze universiteit plaatsvinden. Op die manier kunnen we een mentale shift te weeg brengen bij de VUB-studenten en hen voorbereiden op de jobs van de toekomst. Nieuwe vakken rond duurzaamheid worden nu mondjesmaat toegelaten, maar er is de nood om leerlijnen duurzaamheid als centraal uitgangspunt naar voor te schuiven. Hierbij denken we aan een brede definitie van duurzaamheid (people, planet, prospherity, peace and partnerships), waaronder klimaatmitigatie, herstel en creatie van (agro-)ecosystemen, regeneratieve en circulaire economie, preventieve geneeskunde, enz.

Op vlak van onderwijs geven we u graag volgende concrete actiepunten mee:

• Onze academische opleidingen krijgen ruimte en middelen om de studenten de nodige kennis en het nodige urgentiegevoel bij te brengen zodat zij de principes en complexiteit van duurzaamheid in hun DNA meedragen naar de maatschappij toe.

• In alle bestaande opleidingen wordt een leerlijn ‘basiskennis duurzaamheid en klimaat’ ingeweven, die vervolgens tot de gehele opleiding wordt uitgebreid.

• Om de bestaande kennis rond duurzaamheid te integreren, worden vakken in samenwerking tussen disciplines gegeven en externe experts op het gebied van duurzaamheid worden betrokken in de lessen. Hier worden de nodige middelen voor uitgetrokken.

• Verscheidene extra types van onderwijs worden aangeboden. Er is immers een enorme nood aan bijscholing op dit vlak. Dit kan gaan van korte masterclasses of bootcamps voor beleids-en bedrijfsvoerders en VUB docenten, micro-credentials of nieuwe masters in duurzaamheid en transitie. Er wordt voor het inrichten van deze nieuwe modules voldoende mankracht voorzien.

Onderzoek

Transformatieve wetenschap is allesomvattend en dus systemisch van aard. Ze wordt geproduceerd in een werkelijk transdisciplinaire samenwerking. Gefragmenteerde, gecompartimenteerde kennis kan niet de gevraagde uitdagingen oplossen waar we voor staan. Innovatie en kruisbestuivingen zijn nodig om te leren omgaan met de verstoringen die de VUCA-wereld (Volatility, Uncertainty, Complexity, Ambiguity) in tal van sectoren zal veroorzaken.

Op vlak van onderzoek geven we u graag volgende concrete actiepunten mee:

• Onderzoekers die werken rond globale duurzaamheid worden samengebracht in een “House of Sustainable Transitions”. Met de juiste middelen kan dit open huis zijn missie zowel nationaal als internationaal ontplooien en een leidinggevende rol spelen in het faciliteren en coördineren van werkelijk transdisciplinair onderzoek in een quadruple helix structuur: interactie tussen onderwijs, overheid, bedrijven en maatschappij. Een rechtvaardige transitie wordt hierbij het uitgangspunt. Impactanalyses gaan na wat de werkelijke impact is van nieuwe technologieën en concepten. Dit huis kan, doordat het de verschillende disciplines verzamelt, de transdisciplinaire opleidingen rond duurzaamheid en de klimaattransitie aanbieden en/of coördineren.

• De maatschappelijke impact rond duurzaamheid wordt beter gewaardeerd en expliciet meegenomen in de evaluatie van medewerkers en professoren. De te enge focus op publicatie-indicatoren verschuift zo naar indicatoren voor maatschappelijke impact voor een duurzame en klimaatneutrale wereld.

• De VUB-campussen worden een living lab voor duurzame innovatie en gedragsveranderingen. Leidinggevenden binnen de VUB-administratie werken op een lerende en experimenterende manier samen met onderzoekers.

• Interne onderzoeksfinanciering wordt gebruikt als hefboom om onderzoek naar duurzaamheid en aspecten van de klimaattransitie te faciliteren en te versterken.

• Er worden samenwerkingsverbanden opgezet met toonaangevende collega’s en universiteiten waaronder ook uit het Zuiden rond klimaat en duurzaamheid.

Maatschappelijke dienstverlening

De maatschappij heeft nood aan kennis en vaardigheden om met de huidige klimaatcrisis en daarmee verbonden crisissen om te gaan. Het “House of Sustainable Transitions” kan hierbij een grote rol spelen door die kennis op een toegankelijke manier te verspreiden en te laten gebruiken.

Op vlak van valorisatie geven we u graag volgende concrete actiepunten mee:

• De VUB zet in op spin-offs die de transitie naar een klimaatneutrale en duurzame samenleving versnellen.

• Nieuwe audiovisuele vormen en kunst worden aangewend om de kennis naar buiten te brengen.

• De interactie met de samenleving wordt gewaardeerd, hier en in het zuiden, en verglijdt niet tot eenrichtingsverkeer.

• De voordelen van VUB-inspanningen worden geëxpliciteerd door bijvoorbeeld een duurzaam mobiliteitsbeleid te voeren, afvalvrije campussen en gezonde studeer- en werkplekken te bewerkstelligen.

Bedrijfsvoering

Een universiteit die klimaatactie en duurzaamheid als kern zegt mee te dragen, kan dat enkel als ze zelf haar operaties duurzaam laat verlopen. De VUB dient daarom expliciet de noodzaak te erkennen om de globale 1.5°C doelstelling van het Parijsakkoord te halen en neemt dit als een centrale leidraad in haar bedrijfsvoering. Als kennisinstelling geeft de VUB het goede voorbeeld en inspireert zij andere organisaties in binnen- en buitenland. Hiertoe dient een doorgedreven en ambitieus duurzaamheidsplan te worden uitgevoerd waarbij de uitstoot van broeikasgassen op korte termijn drastisch naar beneden wordt gehaald.

Op vlak van bedrijfsvoering geven we u graag volgende concrete actiepunten mee:

• De stijgende uitstoot van de VUB wordt meteen omgebogen en gehalveerd tegen 2030 ten opzichte van 2019. De VUB is klimaatneutraal tegen 2040 zonder het gebruik van CO2-compensatie.

• Om dit doel te bereiken aligneert het VUB-beleid zich met het interne klimaatplan dat de Europese Commissie recent aannam (European Commission, 2022).

• Een jaarlijkse CO2-monitoring wordt ingevoerd om de vooruitgang op te volgen. Hierbij wordt transparant gecommuniceerd naar de VUB-gemeenschap en buitenwereld over welke doelstellingen de VUB heeft en welke inspanningen ze levert.

• Investeringen worden prioritair gericht op het klimaatneutraal maken van de campus (gebouwen, energie, mobiliteit). Energieverbruik vormt tussen 25 en 30% van onze uitstoot. Investeren in renovatie en gedeeld verbruik zal niet alleen onze klimaatimpact, maar ook de energiekost binnen de perken houden. Investeringen in gebouwen worden prioritair op de verbetering van de energie-efficiëntie en kwaliteit van het bestaand patrimonium gericht. De VUB investeert op korte termijn sterk in hernieuwbare energie voor de energiebevoorrading van haar campussen.

• Een duurzaam mobiliteitsbeleid waarbij voorzien wordt in deelfietsen, laadinfrastructuur elektrische wagens, voldoende fietsstallingen, een parkeerbeleid, enz. wordt uitgerold. Aankopen van voertuigen voor de VUB-vloot zijn nog enkel elektrisch.

• Alle vice-rectoren en directieleden worden verantwoordelijk voor duurzame ontwikkeling en bewaken de gedeelde ambitie met transparante en concrete doelstellingen. Een vice-rector bevoegd voor duurzaamheid is nodig, en bestaat al aan andere universiteiten zoals de ULB en de KU Leuven. Het huidige organiek statuut van de VUB kan gewijzigd worden om dit mogelijk te maken. De eindverantwoordelijkheid kan echter nu al aan een bestaand vice-rectoraat toegevoegd worden.

• Het administratief en technisch team dat vandaag instaat voor duurzaamheid aan de VUB wordt dringend uitgebreid om de transformatie te begeleiden waar de VUB voor staat.

• Ook met de sociale dimensie van duurzaamheid moet rekening worden gehouden. We zijn er zeker van dat ook u de harde work-life balans in uw nieuwe beleidsplan zal hebben opgenomen. Maar door vast te houden aan een hiërarchisch model gebaseerd op competitie in plaats van samenwerking, zal dit probleem blijven bestaan.

• Zet verder in op ethisch en fossielvrij investeren om onze koppositie in dit dossier te behouden.

Wij zijn ervan overtuigd dat door een duidelijk gemeenschappelijk doel voor onze universiteit naar voor te schuiven, een doel dat verbindt en een enorme maatschappelijke relevantie heeft, we kunnen evolueren naar een universiteit met een missie die al de geledingen inspireert en in beweging brengt. Een universiteit die studenten aantrekt met een hart voor duurzaamheid en een preferentieel aanspreekpunt als het gaat over duurzaamheid. Als ondertekenaars van deze brief willen wij graag samen met u hier het voortouw nemen!

Hoogachtend,

Cathy Macharis, ZAP, vakgroep BUTO-ES

Wim Thiery, ZAP, vakgroep HYDR-IR

Waldo Galle, ZAP, vakgroep ARCH-IR

Sebastian Oberthur, ZAP, School of Governance-ES

Philippe Claeys, ZAP, vakgroep AMGC-WE

Nico Koedam, ZAP, vakgroep Biologie-WE

Koen Mommens, ZAP, vakgroep BUTO-ES

Johan Stiens, ZAP, vakgroep ETRO-IR

Karen Puttemans, OAP, vakgroep PSYC

Philippe Huybrechts, ZAP, vakgroep DGGF-WE

Franky Bossuyt, ZAP, vakgroep DBIO-WE

Hubert Rahier, ZAP, vakgroep MACH-IR

Nikolay Dentchev, ZAP, vakgroep BUSI-ES

Elvira Haezendonck, ZAP, vakgroep BUSI-ES

Mark Runacres, ZAP, vakgroep INDI-IR

Bas Van Heur, ZAP, Cosmopolis-WE

Alexandre Thys, ZAP, vakgroep BUTO-ES

Jan Steyaert, ZAP, vakgroep DBIT-WE

Matthieu Kervyn, ZAP, vakgroep DGGF-WE

Lotus, Li, student, ES

Maarten Messagie, ZAP, vakgroep ETEC-IR

(Zie rechterkolom voor volledige lijst ondertekenaars)

Bronnen:

• IPCC, 2022, Summary for Policy Makers, in: Climate Change 2022: Mitigation of Climate Change, https://www.ipcc.ch/report/ar6/wg3/.

• VUB & Ecolife, 2018, The carbon footprint of the VUB,

vub.be/duurzaamheid/carbon-footprint#carbon-footpr...

• European Commission, 2022, People first – Greening the European Commission, ec.europa.eu/info/about-european-commission/organi...